اسلب چیست و چگونه تولید میشود؟
تختال یا اسلب، حلقه میانی زنجیره تولید فولاد است؛ جایی میان فولاد خام و محصولات تختی مانند ورق گرم و ورق سرد. در واقع، بدون تختال، هیچ خط نورد گرمی قادر به ادامه تولید نیست. از همین رو، هر تغییر در عرضه یا قیمت آن، بلافاصله روی کل بازار فولاد و صنایع پاییندستی از خودروسازی تا ساختوساز اثر میگذارد.
تختال یا اسلب یکی از محصولات نیمهنهایی فولاد است که از ریختهگری مداوم فولاد مذاب به دست میآید. در این فرآیند، فولاد مایع پس از خروج از کوره، وارد قالبهای مسی خنکشونده میشود تا بهتدریج منجمد و به شکل یک مقطع ضخیم، تخت و مستطیلی درآید. این محصول معمولاً دارای ضخامت ۱۵ تا ۲۵ سانتیمتر، عرضی بین ۱ تا ۲ متر و طولی تا بیش از ۱۰ متر است.
تفاوت تختالها در ترکیب شیمیایی و گرید فولاد، تعیینکننده نوع کاربرد آنها در مراحل بعدی نورد است. برای مثال، تختال با درصد کربن پایین برای ورقهای نرم و قابلکشش استفاده میشود، در حالی که گریدهای مقاومتر برای ساخت ورقهای صنعتی یا مخزنی به کار میروند. کیفیت تولید تختال در این مرحله، پایه اصلی موفقیت در نورد گرم و دستیابی به محصول نهایی بدون عیب و با ساختار یکنواخت است.
کاربرد تختال فولادی در صنایع مختلف
تختال فولادی بهعنوان ماده اولیه تولید ورقهای گرم و سرد، یکی از پایههای اصلی صنایع فلزی و عمرانی است. هر تختال بسته به ترکیب شیمیایی و گرید فولاد خود، میتواند در دهها حوزه صنعتی مورد استفاده قرار گیرد و مسیر تبدیل آن به محصول نهایی، تعیینکننده نوع کاربردش است.
- در صنایع ساختمانی، تختالها پس از نورد به ورقهای سیاه تبدیل میشوند که برای ساخت تیرآهن، ستون، سوله، پل و انواع قطعات فلزی استفاده میگردند. این ورقها به دلیل استحکام بالا و قابلیت جوشکاری مناسب، یکی از پرمصرفترین محصولات فولادی در پروژههای عمرانی به شمار میآیند.
- در صنعت لولهسازی و انتقال انرژی، تختالها ماده اولیه تولید ورقهای ضخیم و مقاومی هستند که در ساخت لولههای انتقال نفت، گاز و آب مورد استفاده قرار میگیرند. کنترل دقیق کیفیت تختال در این بخش حیاتی است، زیرا کوچکترین ناخالصی یا ترک داخلی میتواند باعث شکست در فشار بالا شود.
- در خودروسازی، تختالهای با درصد کربن پایین به ورقهای نازکتر و قابلفرمدهی تبدیل میشوند که برای تولید بدنه، کف و قطعات داخلی خودروها به کار میروند. این نوع ورقها باید ترکیبی از استحکام، انعطافپذیری و سطح صاف داشته باشند تا فرآیند رنگ و پوشش بهدرستی انجام شود.
- در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی، تختالهای آلیاژی و مقاوم به حرارت و خوردگی برای ساخت مخازن ذخیره، بویلرها و تجهیزات تحت فشار استفاده میشوند. این گریدها دارای عناصر آلیاژی مانند مولیبدن و کروم هستند تا دوام و مقاومت در برابر شرایط سخت عملیاتی افزایش یابد.
علاوه بر این، تختالهای خاص با ترکیبات ضدزنگ در کشتیسازی، صنایع نظامی و تولید ماشینآلات سنگین نیز کاربرد دارند. بهطور کلی، تنوع در گرید و فرآیند تولید تختال، آن را به یکی از پرکاربردترین محصولات نیمهنهایی در زنجیره جهانی فولاد تبدیل کرده است.
نقش کیفیت تختال در عملکرد نورد گرم و محصولات تخت
کیفیت تختال، تعیینکننده کیفیت و راندمان کل فرآیند نورد گرم است. اگر ترکیب شیمیایی آن دقیق و یکنواخت نباشد، در حین نورد ممکن است مشکلاتی مانند ترکهای سطحی، پوستهریزی یا ناهمگنی ضخامت در ورق نهایی به وجود آید. هرگونه ناپایداری در میزان کربن، گوگرد یا فسفر میتواند خواص مکانیکی فولاد را دچار تغییر کند و در نتیجه، مقاومت و شکلپذیری ورق کاهش یابد.
از سوی دیگر، وجود عیوب داخلی مانند مکها، حفرهها یا جدایشهای غیر فلزی باعث افت راندمان نورد و افزایش میزان ضایعات میشود. همین نواقص در سطح یا عمق تختال میتوانند موجب سایش سریعتر غلتکها و افزایش استهلاک تجهیزات خطوط نورد شوند.
در مقابل، تختال با ساختار یکنواخت، ترکیب کنترلشده و سطح صاف، امکان عبور پایدار از قفسههای نورد را فراهم میکند، انرژی کمتری مصرف میشود و محصول نهایی یعنی ورق یا کویل گرم دارای سطحی براق، ضخامت دقیق و خواص مکانیکی استاندارد خواهد بود.
از تختال تا محصول نهایی؛ جایگاه فولاد مبارکه در زنجیره نورد گرم
پس از تولید تختال در واحد ریختهگری، این قطعه وارد مرحله نورد گرم میشود. ابتدا تختالها در کورههای پیشگرم تا دمای حدود ۱۲۵۰ درجه سانتیگراد حرارت داده میشوند تا به حالت نرم و قابلنورد درآیند.سپس در چندین قفسه نورد پیاپی، ضخامت آنها بهتدریج کاهش یافته و به ورقهای بلند و نازک تبدیل میشود. در انتهای خط، این ورقها به صورت کویلهای بزرگ پیچیده میشوند که در صنعت با نام ورق گرم یا ورق سیاه شناخته میشوند.
بخشی از این ورقها مستقیماً در صنایع ساختمانی، لولهسازی و خودروسازی استفاده میشوند و بخشی دیگر به واحدهای نورد سرد، گالوانیزه یا رنگی منتقل میگردند. یکی از شناختهشدهترین این محصولات در بازار، ورق سیاه فولاد مبارکه است که از تختالهای تولیدی همین مجتمع به دست میآید و به دلیل کیفیت سطحی بالا و ترکیب دقیق فولاد، در بسیاری از پروژههای صنعتی کشور مورد استفاده قرار میگیرد. فولاد مبارکه اصفهان بهعنوان بزرگترین تولیدکننده فولاد تخت در ایران، نقشی کلیدی در این زنجیره دارد و از مرحله تولید تختال تا خروج ورق نهایی، تمامی فرآیندها را با فناوری روز دنیا و کنترل کیفی دقیق مدیریت میکند.
بازار و قیمت تختال در ایران و پیوند با روندهای جهانی
بازار تختال در ایران نه تنها تحت تأثیر شرایط داخلی بلکه تابع تحولات بینالمللی نیز هست. شرایط در بازار جهانی فولاد، از جمله عرضه و تقاضا، ظرفیت تولید، حجم صادرات و قیمت جهانی محصولات فولادی، به طور مستقیم بر قیمت اسلب اثر میگذارد. شاخصهای منتشرشده از سوی MEPS International نشان میدهند که قیمت اسلب و محصولات تخت فولادی در بازارهای جهانی بر اساس تغییرات ماهیانه عرضه، انرژی، مواد اولیه و واکنش بازار به تحولات اقتصادی محاسبه میشود.
هنگامی که قیمت جهانی فولاد افزایش مییابد، واردکنندگان و تولیدکنندگان داخلی تحت فشار قرار میگیرند و قیمت تختال در ایران نیز بالا میرود. در مقابل، کاهش قیمت جهانی یا اشباع عرضه میتواند به تعدیل قیمتها در بازار داخلی منجر شود.
در داخل کشور، عواملی مانند هزینه مواد اولیه نظیر سنگآهن و قراضه، نرخ انرژی شامل برق و سوخت، هزینه حملونقل و سیاستهای صادراتی دولت نقش تعیینکنندهای دارند. رشد هر یک از این متغیرها به افزایش قیمت تختال منجر میشود و در مقابل، کاهش هزینهها یا بهبود بهرهوری میتواند تا حدی فشار قیمتی را کاهش دهد.
تختال در واقع نقطه اتصال میان بازار جهانی فولاد و صنایع داخلی محسوب میشود. به همین دلیل، هر نوسان در بازار بینالمللی فولاد به طور مستقیم به صنایع پاییندستی مانند نوردکاران و تولیدکنندگان ورق سیاه در ایران منتقل میشود.
جمعبندی
تختال فولادی، قلب تپنده زنجیره تولید فولاد است و نقش آن در تعیین کیفیت، قیمت و پایداری بازار محصولات تخت غیرقابل انکار است. از مرحله ریختهگری تا نورد گرم، هر جزئی از کیفیت تختال روی راندمان تولید و ویژگیهای ورق نهایی تأثیر مستقیم دارد.
در ایران، شرکت فولاد مبارکه بهعنوان بزرگترین تولیدکننده تختال و ورق سیاه، نقشی محوری در این زنجیره ایفا میکند. آینده بازار تختال نیز وابسته به ثبات در انرژی، تأمین مواد اولیه و هماهنگی با روندهای جهانی فولاد است؛ عواملی که میتوانند مسیر رقابتپذیری صنعت فولاد کشور را تعیین کنند.
