فرهنگ کسب و کار در ژاپن

ژاپن کشوری است آسیایی در شرقی‌ترین بخش خاور دور. زبان مردم این کشور، زبان ژاپنی است.

رشته جزیره‌های ژاپن شامل 6825 جزیره است که چهار جزیره اصلی آن عبارتند از هونشو، هوکایدو، کیوشو و شیکوکو. پایتخت این کشور شهر توکیو می‌باشد. کشور ژاپن در سال ۲۰۱۰ پس از آمریکا و چین، به عنوان سومین قدرت اقتصادی دنیا شناخته شده. این کشور دارای منابع طبیعی خیلی محدودی است و اکثر جزایر و خاک آن کوهستانی و آتشفشانی است. ولی با همکاری‌های دولت در بخش صنعت و نیز سرمایه‌گذاری گسترده در تکنولوژی‌های پیشرفته، ژاپن به عنوان یکی از پیشگامان عمده در صنعت و تکنولوژی دنیا شناخته شده است.

کشور ژاپن در سال ۲۰۱۰ پس از آمریکا و چین، به عنوان سومین قدرت اقتصادی دنیا شناخته شد. اگرچه در سه ماهه آخر سال ۲۰۱۰ رشد اقتصادی ژاپن 1.3- درصد بود، اما طی سال ۲۰۱۰ تولید ناخالص داخلی ژاپن 3.9 درصد رشد نشان داد و اقدامات سریع بانک ژاپن در قالب مداخله در بورس توکیو به منظور کاهش ارزش سهام نیکی ثبات را به بازارهای مالی این کشور بازگرداند.

آمار کلی کشور ژاپن

مساحت: ۳۷۷۹۴۴ کیلومتر مربع
(رتبه ۶۱ در میان کشورهای جهان)
جمعیت: ۱۲۷ میلیون و ۹۶۰ هزار نفر
(رتبه ۱۰ در میان کشورهای جهان)
تراکم جمعیت: ۳۳۷ نفر در کیلومتر مربع
(رتبه ۳۶ در میان کشورهای جهان)
امید به زندگی: مردان ۷۹ سال – زنان ۸۶ سال
درصد افراد باسواد: ۹۹ درصد
میزان طلاق در ۱۰۰۰ نفر: ۲/۲ نفر
آمار اقتصادی
واحد پول: ین
تولید ناخالص ملی: ۴۳۰۸ میلیارد دلار – سرانه ۳۳۸۲۸ دلار
اشتغال: کشاورزی ۴ درصد – صنعت ۲۸ درصد – خدمات ۶۵ درصد – بیکار ۴ درصد
صادرات عمده: تجهیزات حمل و نقل، ماشین‌آلات مکانیکی‌، مواد شیمیایی، لوازم الکتریکی، فلزات
مقاصد صادرات: آمریکا ۲۲ درصد – چین ۱۳ درصد – کره‌جنوبی ۸ درصد – تایوان ۷ درصد – هنگ‌کنگ ۶ درصد
واردات عمده: محصولات ماشین آلات و تجهیزات – مواد سوختی و معدنی – مواد خوراکی – مواد شیمیایی – مواد اولیه
منابع واردات: چین ۲۰ درصد – آمریکا ۱۳ درصد – کره‌جنوبی ۵ درصد – استرالیا ۴ درصد – تایوان ۴ درصد.

صادرات بخش عمده‌ای از درآمدهای اقتصادی ژاپن را تشکیل می‌دهد و آمریکا با ۷/۲۲ درصد، چین با ۱/۱۳ درصد و کره‌جنوبی با ۸/۷ درصد عمده‌ترین شرکای تجاری این کشور هستند. محصولات صادراتی عمده ژاپن شامل تجهیزات حمل‌ونقل، اتومبیل، صنایع الکترونیک، ماشین‌آلات الکتریکی و صنایع شیمیایی هستند. در بخش صنایع ژاپن به عنوان یکی از پیشرفته‌ترین کشور‌ها در زمینه تولید اتومبیل، تجهیزات الکترونیکی، ماشین ابزار، فولاد و فلزات غیرآهنی، کشتی سازی، صنایع شیمیایی و نساجی و نیز صنایع غذایی فرآوری شده محسوب می‌شود. این کشور دارای چندین شرکت بین‌المللی با مارک‌های معتبری همچون تویوتا، هوندا، سونی، نیسان، سیتی‌زن و… است. چنین نتیجه‌ای حاصل صادرات به کشورهای در حال توسعه (مانند چین که رشدش به ۵/۹ درصد رسیده)، طرح دولتی و بی‌سابقه قانونمندسازی، سطح بالای تحقیق و توسعه، سرمایه‌گذاری روی آموزش و همچنین تعدیل نسبی ارزش دادن به سهامداران است. ژاپن رشد اقتصادی بالایی را در دهه‌های ۱۹۶۰ تا ۱۹۸۰ تجربه کرده ‌است. رشد ژاپن در دهه ۱۹۶۰ به طور متوسط ۱۰ درصد، در دهه ۱۹۷۰ به طور متوسط ۵ درصد و در دهه ۱۹۸۰ به طور متوسط ۴ درصد رشد داشت. رشد اقتصادی ژاپن در دو دهه اخیر به شدت کاهش یافته است، به طوری که در دهه ۱۹۹۰ به طور متوسط ۵/۱ درصد بوده ‌است. تلاش‌های دولت ژاپن برای ایجاد رشد اقتصادی در این دو دهه عمدتا با شکست مواجه شده و رشد اقتصادی ژاپن همچنان پایین است. در نتیجه فاجعه اخیر زلزله و سونامی هولناک ۱۱ مارس، ۱۰ درصد ارزش دارایی‎های ژاپن در بازار سرمایه این کشور از بین رفت که این رقم معادل ۲۰ درصد تولید ناخالص داخلی ژاپن بوده و مقدار آن به یک تریلیون دلار بالغ می‌‎شود.

کار‌شناسان بر این باورند که این زلزله در کوتاه‌مدت تاثیرات منفی زیادی بر رشد اقتصادی ژاپن خواهد داشت، اما در بلندمدت به نفع اقتصاد این کشور تمام می‌شود، چرا که اجرای پروژه‌های زیر ساختی موجب افزایش اشتغال و رشد اقتصادی خواهد شد. اکنون شرکت‌های بزرگ ژاپنی مثل تویوتا و سونی، با بحران عجیبی روبه‌رو شده‌اند. سونی فعالیت شش کارخانه بزرگ خود در شمال ژاپن را متوقف کرده است. شرکت تویوتا نیز سه کارخانه تولیدی خود را تعطیل کرد. شرکت‌های خودروسازی هوندا و نیسان نیز به ترتیب فعالیت دو و چهار کارخانه بزرگ خود را متوقف کرده‌اند.

مهم‌ترین مشکل فعلی ژاپن از هم‎گسیختگی زنجیره عرضه برخی از صنایع است که برای ادامه فعالیت به مواد اولیه، قطعات و نهاده‎های تولید نیاز مبرم دارند و از سویی بسیاری از واحدهای تولیدکننده قطعات اتومبیل و لوازم الکترونیک که در مناطق آسیب‎دیده قرار دارند تولیدات خود را اجبارا کاهش داده‎اند. البته صندوق بین‎المللی پول اعلام کرد: اقتصاد ژاپن به حد کافی نیرومند است که بتواند هزینه‎های بازسازی خرابی‎های زلزله و سونامی اخیر را تامین نماید. بانک مرکزی ژاپن نیز در پی سقوط شدید شاخص‌های سهام، مبلغ ۱۵ تریلیون ین (معادل ۱۸۳ میلیارد دلار) به اقتصاد این کشور تزریق نموده است.

فرهنگ کسب و کار در ژاپن

در این هفته که به بررسی مجزای کشور ژاپن اختصاص داده شده است، اطلاعات جامعی پیرامون فرهنگ تجاری و فضای کسب و کار این کشور ارائه می‌شود که می‌تواند یاری‌گر شما در تعامل مؤثر‌تر با مشتریان و شرکای ژاپنی باشد. هرچند هرکدام از زیررده‌ها بر یک زمینه خاص در فرهنگ کسب و کار در ژاپن تمرکز دارد، پیشنهاد می‌شود این بخش‌ها به ترتیب چاپ مورد بررسی قرار گیرند. ممکن است پس از مطالعه این بخش پیرامون فرهنگ کسب و کار ژاپن، به مطالعه فرهنگ تجاری سایر کشورهایی که با آن‌ها سر و کار دارید، احساس نیاز کنید. در آینده نزدیک این کشور‌ها نیز مورد بررسی قرار خواهند گرفت.

پیشینه کسب و کار در ژاپن

رویکرد ژاپنی‌ها به کسب‌وکار، انعکاسی از تاریخ و فرهنگ اجتماعی آن‌ها است. اگر خواهان کار و ارتباط موفق با طرفین و شرکای ژاپنی هستید، دانستن برخی مفاهیم زیربنایی مؤثر بر زندگی کاری در این کشور برای شما
ضروری است.

بعضی از این ساز و کار‌ها چنان متفاوت از مدل‌های غربی هستند که وفق یافتن با آن‌ها دشوار و درک کامل آن‌ها تقریبا غیرممکن است. ظاهرا مهم‌ترین اصلی که همواره باید مدنظر داشت، اهمیت فوق‌العاده روابط فردی در چرخه کسب‌وکار است. از میان تمامی‌فرهنگ‌های جهان، ژاپن یکی از طلایه‌داران در مقدم داشتن روابط فردی بر روابط کاری (و نه کار بر ملاحظات فردی) است.

پس برای توفیق کاری در ژاپن، لازم است که حداکثر زمان و منابع را به مرحله آغازین برقراری روابط اختصاص دهید. حتی اگر نتایج احتمالی بسیار دوردست به نظر برسند.
مدل‌های کسب‌وکار در ژاپن در حال حاضر در حال دگرگونی هستند و فشار‌های زیادی – چه از داخل، چه از خارج- برای اعمال اصلاحات وجود دارد، اما هنوز روند تغییرات کند است و آداب و رسوم و التزامات سنتی هنوز پایداری می‌کنند. پس منتظر تغییرات باشید؛ اما توقع نداشته باشید گذار سریع و آسان رخ دهد.

مهم‌ترین اصلی که همواره باید مدنظر داشت، اهمیت فوق‌العاده روابط فردی در چرخه کسب‌وکار است.

ساختار‌های فضای کسب‌وکار در ژاپن

از زمان جنگ جهانی دوم، تجارت ژاپن زیر سایه تعداد اندکی از شرکت‌های بسیار عظیم – موسوم به کنگلومرای تجاری – بوده و این شرکت‌ها تاثیر بسیار شگرفی بر اقتصاد این کشور داشته‌اند. با این وجود در سال‌های اخیر، اقتصاد ژاپن از نظر اندازه و ساختار این شرکت‌ها، دگردیسی قابل ملاحظه‌ای یافته، چنان که شبکه پیچیده‌ای از روابط بسته بین شرکت‌های کوچک و بزرگ به وجود آمده است.

رقابت بین شرکت‌های کوچک‌تر در این بخش بسیار شدید است که این پدیده منجر به بروز ورشکستگی‌های متعدد می‌شود. به همین دلیل مدتی است که مفهوم استخدام مادام‌العمر برای نیروی کار، به صورت یک افسانه درآمده است.

شرکت‌های ژاپنی (به مثابه جامعه ژاپن) ساختاری سلسله مراتبی دارند؛ چنان که هر فرد جایگاه خود را در گروه و نیز نسبت به سایرین، به خوبی می‌داند. همین حس تعلق خاطر به گروه است که به شرکت‌های ژاپنی انسجام و اقتدار می‌بخشد.

رویکرد گروهی و کار تیمی ‌در ژاپن، نه فقط مفاهیم و عبارات نظری که شیوه‌ای از زندگی هستند که تمام جنبه‌های حیات سازمانی در همه سطوح را تحت‌شعاع قرار می‌دهند.
ساختار سلسله مراتبی ژاپن، عمدتا بر مبنای هم اندیشی و همکاری است و نه فرآیند تصمیم‌سازی بالا به پایین که بیشتر معرف الگوهای سلسله مراتبی غربی است. این بدان معناست که همه افراد درگیر، شدیدا احساس تعهد و مسوولیت دارند.

نقش زنان در تجارت در ژاپن

درآمد میانگین سالانه زنان در ژاپن حدود ۵۰ درصد میزان مشابه مردان است که آمار بسیار خوبی است. هرچند زنان از لحاظ حقوقی به برابری قابل ملاحظه‌ای با مردان رسیده‌اند، هنوز نوعی تبعیض نانوشته نسبت به زنان در محیط‌های کاری وجود دارد.

غالباً کار‌های سطح پایین به زنان سپرده می‌شود و در هنگام ازدواج یا وضع حمل، وضعیت استخدامی‌آنان به حالت تعلیق در می‌آید. هرچند در سالیان اخیر این روند رو به بهبودی نهاده، هنوز این تغییرات ناچیز است.

احتمالاً تنها مشکل زنان غربی که در ژاپن کار می‌کنند، مدیریت همکاران مرد خواهد بود؛ در غیر این صورت به لقب مرد افتخاری مفتخر خواهند شد.

جلسات در ژاپن

سر وقت حاضر شدن در جلسات، بسیار مهم، و نشانه احترام به سایر حاضران است. با این وجود به دلیل ذات تعاون محور فرآیند تصمیم‌گیری در ژاپن، در اکثریت قریب به اتفاق موارد، تعیین زمان دقیق اتمام جلسه دشوار است. پس همیشه مدت‌زمان را قدری بیشتر از میزانی که برای حصول نتایج تخمین می‌زنید، در نظر بگیرید.

جلسات معمولا با بحث‌های مودبانه غیر تجاری پیرامون موضوعاتی چون دوستان و رابط‌های مشترک، صلاحیت‌های شرکت شما، غذای ژاپنی و نظایر آن آغاز می‌شوند. از اینکه وقت خود را به بحث پیرامون چنین مسائلی می‌گذرانید، خشمگین نشوید؛ چرا که این پدیده، یک عنصر حیاتی در فرآیند برقراری ارتباط به شمار می‌رود. تنها هنگامی ‌که خطر خسارت دیدن جدی شد، بی‌صبری خود را اظهار کنید.
مفهوم وا (Wa) که احتمالا بهترین ترجمه برای آن هماهنگی است، بطن رویکرد ژاپنی تشکیل جلسات است. هر چند جست‌وجوی راه‌حل‌ها بسیار مهم است؛ اما این مهم نمی‌بایست به قیمت از دست رفتن آرامش حاصل شود. هیچ یک از حاضران مایل به بیان یک عقیده چالش بر انگیز نخواهد بود؛ چرا که این عمل احتمالا منجر به بروز تعارض و تاثیر سوءنهادن بر وا می‌گردد.
در ژاپن تصمیمات طی یک فرآیند هم اندیشی کامل در جلسات و با رعایت خدشه‌ناپذیر وا اتخاذ می‌شوند. نتیجتا ممکن است فرآیند تصمیم‌گیری بسیار طولانی و خسته‌کننده به نظر برسد. در چنین موقعیت‌هایی شکیبایی بسیار مهم است: اظهار بی‌صبری و ناشکیبایی بر وا اثر منفی می‌گذارد.

کارت‌های کسب‌و‌کار

هنگام مذاکرات تجاری در ژاپن، بسیار حائز اهمیت است که تعداد کافی از کارت‌های کسب و کار، که اطلاعات به زبان ژاپنی پشت آن درج شده باشد، به همراه داشته باشید. این کارت‌ها در مراحل اولیه مذاکره و به شکلی رسمی ‌ارائه می‌شوند. کارت‌ها را با دو دست بگیرید و با دو دست تحویل دهید. (آن سوی کارت که به زبان ژاپنی نوشته شده است، بالا قرار گیرد.)

با کارت‌های تجاری طرفین ژاپنی با احترام رفتار کنید: هر ورق به منزله یک انسان است. روی کارت‌ها چیز اضافه‌ای ننویسید و آن‌ها را جا نگذارید؛ رفتار‌هایی از این دست حمل بر بی‌احترامی‌خواهد شد. در حین جلسات کارت‌ها را با دقت روی میز مقابل خود قرار دهید و کارت‌های مربوط به افراد ارشد را بالا‌تر قرار دهید.

هدیه دادن

هدیه دادن یک جزء بومی ‌و سنتی در حیات تجاری ژاپن است و نباید با مسائلی از قبیل فساد مالی و رشوه اشتباه گرفته شود. لازم نیست هدیه خیلی گرانقیمت باشد؛ ولی همواره می‌بایست از کیفیت بالایی برخوردار باشد. مهم است که در سفر به ژاپن همواره تعدادی هدیه کوچک همراه خود داشته باشید و آن‌ها را به دوستان و رابط‌های قدیمی ‌و جدید خود تقدیم کنید.
هدایا حتما می‌بایست کادو شده باشند. هدایا را در بسته‌های چهارتایی یا ۹ تایی تقدیم نکنید؛ چرا که این اعداد نحس قلمداد می‌شوند. هر شیء تیز گوشه نشانگر تمایل به اتمام رابطه است.
همیشه مدت زمان را قدری بیشتر از میزانی که برای حصول نتایج تخمین می‌زنید، در نظر بگیرید.

کار گروهی در ژاپن

در واقع ژاپنی‌ها جلسات تمرینی تیم‌سازی را نمی‌گذرانند؛ آن‌ها ذاتا گروه محور هستند که این قضیه در باطن نیز برای اعمال یک رویکرد هم‌اندیشانه در مسائل نهفته است. فرآیند ایجاد فضای همکاری یا نماواشی (Nemawashi) متضمن حصول توافقات اصلی پیش از آغاز جلسه رسمی، به منظور اجتناب از هر گونه تعارض و درگیری در جلسات است. بنا براین اگر با حضور در جلسه‌ای انتظار دارید موضوعات به شیوه‌ای مستقیم و صریح بیان شوند، تقریبا همیشه ناامید خواهید شد.

همچنین لازم است که هر یک از اعضای گروه، در برابر دیگر اعضا تعظیم کند که این نیز در کنار برخی رفتار‌های دیگر، برخاسته از این باور سنتی است که افراد باید خاکسار و فروتن باشند. فخر فروشی برخاسته از فرهنگ غربی، رفتاری بچگانه و شرم آور تلقی می‌شود. لازم است که هر یک از اعضای گروه، در برابر دیگر اعضا تعظیم کند.

ترجمه کوشان غلامی به نقل از روزنامه دنیای اقتصاد