نگاهی جامع به مفهوم توسعه اقتصادی (۳)
ویژگیهای مهم توسعه اقتصادی
مطالعه قسمتهای قبلی همین مقاله را به شما پیشنهادی میکنیم. قسمت اول – قسمت دوم
باید توجه داشت همانطوریکه گفته شد توسعه مفهوم گسترده و بسیار پیچیده ای است و ارائه تعریف واحد چندان کار آسانی نیست و هر کس بر اساس دید گاه خود آن را مطالعه و بررسی می کند. ولی به طور کلی توسعه اقتصادی دارای شرایط و ویژگیهایی است که تا آن شرایط و ویژگیها مهیا نباشد توسعه واقعی تحقق نمی یابد.
۱٫ تدریجی بودن
گفتیم تحول فکری و فرهنگی زمینه ساز توسعه اقتصادی است. ولی مسلماً چنین جریانی نمی تواند اولاً در کوتاه مدت و ثانیاً به یکباره و ناگهانی رخ دهد.
تحول در ابعاد و ساختارهای اجتماعی، بنیاد های سازمانی و نگرشها و باور های مردم در طی زمان صورت می گیرد بهبود روشهای تولید، افزایش کارایی تولید، ابداعات و اختراعات در طی مدت طولانی بدست می آید. در مجموع برای استفاده از روشهای فنی جدید و مکانیزه باید ابتدا روشهای سنتی و ابزارهای ابتدایی کنار گذاشته شود و یا کمتر مورد استفاده قرار گیرد همچنین با آموزش و تربیت نیروی انسانی متخصص و ماهر نیز به برنامه ریزی نسبتا” طولانی نیاز دارد. پس قابل درک است که فرایند توسعه فرایندی تدریجی است.
۲٫ استمرار و خود گردانی
ملاحظه می شود در هر چند دهه یکبار اقتصاد جهانی با بحران رو به رو می شود . این بحرانهای بین المللی اختلالاتی را در اقتصاد کشورهای مختلف بخصوص کشور های بدون ساختار منسجم به بار می آورد.
حال اگر نظام اقتصادی و نیز ساختار های اجتماعی یک کشور طوری سازماندهی شده باشند که تمامی نهاد های اقتصادی و اجتماعی مانند موسسات پولی، واحد های تولیدی و خدماتی و دستگاههای اداری و غیره در یک شبکه مرتبط و هماهنگ نیازهای یکدیگر را خود برآورده نمایند . در صورت بروز چنین بحرانهایی با اندکی وقفه بدلیل برخورداری از انسجام لازم قادر به استمرار روند رو به توسعه خود خواهند بود. مثل ژاپن که در جریان افزایش قیمت نفت در سال ۱۹۷۴ و وابستگی نفتی تولیدات خود اندکی وقفه در توسعه به وجود آمد.
۳٫ خود اتکایی
برای اینکه در فرایند توسعه اقتصادی اختلالی ایجاد نشود ضروری است که کشور در جریان تولید کالاهای استراتژیک و مورد نیاز جامعه به عوامل تولید خارجی وابستگی شدید نداشته باشد . برای داشتن این ویژگی مثلا” در تولید گندم لازم است حلقه های زنجیره تولید گندم ( بذر اصلاح شده، کود شیمیایی، آب، ماشین آلات کشاورزی، سرمایه و امکانات و وسایل حمل و نقل ، نیروی متخصص و … ) کمترین وابستگی را به خارج و یا بیشترین وابستگی را به نیروها و عوامل داخلی داشته باشد .
البته قابل ذکر است کمبودهای منابع طبیعی و مواد خام در برخی مناطق جهان، نیازهای تکنولوژی و ملاحظات اقتصادی مانند صرفه جوئیهای اقتصادی تقریباً هیچ کشوری یافت نمی شود که به خارج وابستگی نداشته باشد.
حتی کشورهای پیشرفته جهان نیز به نوعی وابسته به مواد خام و بخصوص نفت کشور های توسعه نیافته هستند و گاهی نیز به دلیل عدم صرفه اقتصادی کالایی را در داخل تولید نکنند.
به هر حال باید با ایجاد همبستگی و نیز وابسته کردن متقابل کشورهای وارد کننده مواد خام سعی شود وابستگی یک جامعه را از بین ببرد.
در این جهت می توان با همکاری متقابل و تقسیم کار بین المللی، مشارکت در طرحهای توسعه کشورهای مورد مبادله و یا در اختیار گرفتن انحصار تکنولوژی بعضی از کالاهای استراتژیک آن کشورها را در وابستگی متقابل قرار داد و وابستگی یک جانبه را کاهش داد.
۴٫ خود کفایی
به منظور تحکیم پایه های فرایند توسعه لازم است که کشور در تولید کالاهای استراتژیک خود کفا گردد. به عبارتی کشور باید در تولید کالاهایی که در تامین نیازهای اولیه آن کشور نقش اساسی دارند. مانند گندم و برنج و غیره و نیز تولید کالاهائی که دارای پیوند های بسیار زیاد ماقبل و مابعد است مانند اتومبیل خود کفا باشد.